Συζυγίες, φωνές και διαθέσεις

Συζυγία και φωνή ❏ Το ρήμα αποτελείται από το θέμα και την κατάληξη (π.χ. γράφ-ω).
Με βάση τις καταλήξεις τα ρήματα χωρίζονται σε δύο συζυγίες:
• στην α΄ συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ω, π.χ. δέν-ω
• στη β΄ συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ώ, π.χ. γελ-ώ
Τα ρήματα α΄συζυγίας στο α΄πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα ενεργητικής φωνής τονίζονται στην παραλήγουσα (π.χ. λύνω) και στο ίδιο πρόσωπο της παθητικής φωνής τονίζονται στην προπαραλήγουσα (π.χ. λύνομαι). Τα ρήματα β΄συζυγίας στο α΄πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα ενεργητικής φωνής τονίζονται στη λήγουσα (π.χ. αγαπώ) και στο ίδιο πρόσωπο της παθητικής φωνής τονίζονται στην παραλήγουσα (π.χ. αγαπιέμαι).
❏ Με βάση τις καταλήξεις τα ρήματα χωρίζονται επίσης σε δύο φωνές:
• στην ενεργητική φωνή ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ω ή -ώ, π.χ. βλέπ-ω μιλ-ώ
• στην παθητική φωνή ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -μαι, π.χ. κρύβο-μαι
Πολλά ρήματα σχηματίζουν και τις δύο φωνές (π.χ. ανοίγω-ανοίγομαι, γράφω-γράφομαι, θεραπεύω-θεραπεύομαι), ενώ άλλα μόνο μία από τις δύο (π.χ. αμφιβάλλω, αναπνέω, διστάζω, παθαίνω, σκοντάφτω – αγωνίζομαι, αστειεύομαι, κοιμάμαι, σκέφτομαι, υποψιάζομαι, φοβάμαι, χρειάζομαι).
✔ Κάθε φωνή έχει δύο συζυγίες (π.χ. η ενεργητική φωνή περιλαμβάνει ρήματα σε -ω και -ώ). Η δεύτερη συζυγία κάθε φωνής χωρίζεται σε δύο τάξεις ανάλογα με τις καταλήξεις που παίρνουν στον ενικό του ενεστώτα της οριστικής, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί στην επόμενη σελίδα.

ΦΩΝΗ Ενεργητική Παθητική
-ω -μαι
ΣΥΖΥΓΙΑ α΄ β΄ α΄ β΄

ΤΑΞΗ α΄ β΄ α΄ β΄


ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ -ω -άω,-ώ -ώ -ομαι -ιέμαι –ούμαι


γράφω αγαπάω,ώ αργώ τρέφομαι αγαπιέμαι στερούμαι
γράφεις αγαπάς αργείς τρέφεσαι αγαπιέσαι στερείσαι
γράφει αγαπάει αργεί τρέφεται αγαπιέται στερείται
γράφουμε (αγαπά) αργούμε τρεφόμαστε αγαπιόμαστε στερούμαστε
γράφετε αγαπούμε αργείτε τρέφεστε αγαπιέστε στερήστε
γράφουν (αγαπάμε) αργούν τρέφονται αγαπιούνται στερούνται
αγαπάτε
αγαπούν
αγαπάν(ε)

 Διάθεση
❏ Διάθεση είναι ο τρόπος με τον οποίο το ρήμα «διατίθεται» σε σχέση με το υποκείμενό του, δηλαδή φανερώνει αν το υποκείμενο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή αν βρίσκεται σε κάποια κατάσταση.
✔ Οι διαθέσεις του ρήματος είναι τέσσερις: ενεργητική, παθητική, μέση και ουδέτερη:
• Ενεργητική διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο κάνει κάτι, ενεργεί, π.χ. τρέχω, γράφω
Τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης συνήθως βρίσκονται στην ενεργητική φωνή.
• Παθητική διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο παθαίνει κάτι, δέχεται δηλαδή το αποτέλεσμα μιας ενέργειας,
π.χ. φωτίζομαι (από τον ήλιο), λιώνω (από τη ζέστη)
Τα ρήματα παθητικής διάθεσης συνήθως βρίσκονται στην παθητική φωνή.
• Μέση διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δράστης και ο αποδέκτης μιας ενέργειας, δηλαδή κάνει κάτι και ταυτόχρονα δέχεται το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής,
π.χ. λούζομαι (λούζω τον εαυτό μου), ντύνομαι (ντύνω τον εαυτό μου)

Τα ρήματα μέσης διάθεσης συνήθως βρίσκονται στην παθητική φωνή.
• Ουδέτερη διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση, ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι, π.χ. κοιμάμαι, πεινάω.